Of met andere woorden: wie was Rachab uit het geslachtsregister van Jezus Christus?
1. Inleiding
Er staan vier vrouwen in het geslachtsregister waarmee Matteüs zijn Evangelie begint: Tamar, Rachab, Ruth en de vrouw van Uria. Tamar is de schoondochter van Juda, Ruth is de schoondochter van Elimelech die met Boaz getrouwd is, en de vrouw van Uria is Batseba. Dat is duidelijk. Maar wie Rachab is, is minder duidelijk dan je zou denken.
Veel mensen gaan ervan uit dat met Rachab de hoer uit Jericho wordt bedoeld. Immers, we kennen geen andere Rachab in het Oude Testament. Aan de andere kant, op geen enkele manier geeft Matteüs een aanwijzing dat het inderdaad om de hoer Rachab gaat die de verspieders onderdak heeft gegeven.
Reeds in de oudheid waren er verschillende meningen. Origenes geeft aan dat het om een onbekende Rachab moet gaan (Comm. op Mt. 1.5). Anderen zoals Johannes Chrysostomus (Hom. over Mt. 1.14) en Theodoretus van Cyrrhus (Vragen over de Octateuch, over Ruth 1) gaan ervan uit dat het hier wel om Rachab de hoer gaat.
In dit artikel een overzicht van de argumenten. En dan zal duidelijk worden dat er ook vragen te stellen zijn waarop geen eenduidig antwoord bestaat.
2. De naam: Ra’ab of Rachab?
De naam van de hoer in Jericho is Rachab (רחב). In de Griekse vertaling van het Oude Testament, de Septuaginta, wordt dit weergegeven als Ra’ab (Ρααβ). En diezelfde naam komen we tweemaal tegen in het Nieuwe Testament:
Hebr. 11:31 Door haar geloof ontving de hoer Rachab de verkenners gastvrij in haar huis en is ze niet met de ongehoorzame bewoners van haar stad omgekomen.
Jak. 2:25 Werd niet ook Rachab, de hoer, rechtvaardig verklaard om wat ze deed, toen ze de verkenners ontving en langs een andere weg liet vertrekken?
In beide gevallen wordt hier, net als in de Septuaginta, de naam Ra’ab (Ρααβ) gebruikt. Opvallend is dat we in Mat. 1:5 een andere schrijfwijze tegenkomen, namelijk Rachab (Ραχαβ; komt overeen met het Hebreeuwse רהב). Dit roept vragen op. Is het wel dezelfde persoon? Misschien wel niet. Tussen haakjes: alle bekende vertalingen (SV, NBG, NBV, HSV) geven in alle genoemde teksten de vertaling Rachab, en het is mij een raadsel waarom geen enkele vertaling het verschil in het Grieks in het Nederlands weergeeft. De King James Version bijvoorbeeld geeft wel het verschil in de vertaling aan.
Overigens moeten we ons realiseren dat er bij het omzetten van de Hebreeuwse namen naar het Grieks wel vaker verschillen te zien zijn in het Nieuwe Testament. Dit betekent dat de andere schrijfwijze van de naam bij Matteüs niet persé betekent dat het een andere persoon moet zijn, maar het is wel aannemelijk.
3. De datering
Als we goed lezen, dan geeft Matteüs aan dat Rachab de moeder is van Boaz, en daarmee zitten we toch wel een paar honderd jaar mis in vergelijking met de periode van de verovering van Israël. De intocht in het land Israël wordt gedateerd omstreeks 1405 v.Chr. En de geschiedenis van Ruth heeft zich waarschijnlijk afgespeeld in de periode tussen Ehud (plm. 1200 v.Chr.) en Jefta (plm. 1100 v.Chr.), omdat Israël toen Moab overheerste. Er zijn twee mogelijkheden om dit probleem op te lossen.
De eerste mogelijkheid is te veronderstellen dat diverse personen zeer oud geworden zijn, en ook pas op late leeftijd getrouwd. Maar objectief gezien zijn er geen Bijbelse argumenten om hele hoge leeftijden aan te nemen.
Er is nog een tweede redenering. Het is bekend dat ‘zoon van’ ook kan betekenen ‘nakomeling van’, en dat Matteüs generaties heeft overgeslagen. Dus als Matteüs Rachab vermeldt, dan kan dat op vergelijkbare manier ook wijzen op een overgrootmoeder volgens sommige uitleggers. Het is opnieuw geen sterk argument. Er zijn geen taalkundige redenen om aan te nemen dat als iemand een zoon heeft gekregen bij een vrouw, dit ook kan verwijzen naar een vrouw uit het voorgeslacht.
4. Nogmaals: de datering
Er is nog een andere invalshoek met betrekking tot de datering.
Er zijn 14 geslachten vermeld van Abraham tot David, een periode van ongeveer 1000 jaar. Als we rekenen met ongeveer 40 jaar per generatie dan betekent dit dat er geslachten zijn weggelaten. Dat komt veel vaker voor, maar in dit geval kunnen we door vergelijken met andere geslachtsregisters niet ontdekken waar die gaten zitten.
Er is nog wel een ander ijkpunt voor de datering: Nachson, de vader van Salmon. Nachson was hoofd van de stam Juda tijdens de woestijnreis (Num. 1:7; 2:3; 10:14). En zijn zus Eliseba was getrouwd met Aäron (Ex. 6:23). Daarmee hebben we een duidelijke tijdaanduiding voor Nachson, aangezien de woestijnreis van 1445 tot 1405 v.Chr. was. In de reeks Nachson – Salmon – Boaz moet dus meer dan 200 jaar overbrugd worden. Dit betekent dat óf Salmon geen zoon van Nachson was maar een (verdere) nakomeling óf dat Boaz geen zoon van Salmon maar dat daar nog één of meerdere geslachten tussen zitten. In het laatste geval is het zeer goed mogelijk dat toch Rachab een vrouw uit de tijd van de verovering van Jericho was.
5. De Joodse tradities
De vraag is of vanuit Joodse tradities er aanwijzingen zijn dat Rachab de hoer met Salmon, de vader van Boaz, is getrouwd.
Nu komen we Rachab in verschillende bronnen tegen. Zo stellen de Rabbijnen dat Sara, Rachab, Abigaïl en Ester de mooiste vrouwen waren die er ooit in de wereld zijn geweest. Rachab zou 10 jaar oud geweest zijn ten tijde van de Exodus, en 50 jaar oud toen Jericho werd vernietigd. Ze is tot geloof gekomen en getrouwd met Jozua. Uit haar nageslacht zijn 8 priesters voorgekomen die ook profeet zijn: Jeremia, Hilkia, Seraja, Machseja, Baruch, Neria, Chanamel en Sallum.
Er zijn nog meer tradities te vinden over Rachab, maar nergens is er een aanwijzing dat zij met Salmon is getrouwd, of dat zij tot het voorgeslacht van David heeft behoord.
6. De Tora
Er is nog een ander punt van overweging. We lezen in de Tora:
Deut. 7:1-3 Straks zal de HEER, uw God, u naar het land brengen dat u in bezit zult nemen en veel volken voor u op de vlucht jagen: de Hethieten, de Girgasieten, de Amorieten, de Kanaänieten, de Perizzieten, de Chiwwieten en de Jebusieten – zeven volken die groter en machtiger zijn dan u. Wanneer de HEER, uw God, u de overwinning op hen schenkt, moet u hen doden. U mag geen vredesverdrag met hen sluiten en hen niet sparen. Sta ook geen huwelijksverbintenissen met hen toe; sta uw dochter niet af aan een van hun zonen en zoek bij hen geen vrouw voor uw eigen zoon.
Weliswaar wordt het leven van Rachab en haar familie gespaard, het is maar de vraag of het huwelijksverbod ook ongeldig is in haar geval. Ook deze overweging heeft een keerzijde: wellicht is inderdaad Rachab tot bekering gekomen, en is daardoor een huwelijk met een Israëliet wel mogelijk geweest.
7. Een onbekende vrouw?
In het Oude Testament komen we maar één vrouw tegen met de naam Rachab, en dat is de hoer uit Jericho die de verspieders onderdak heeft gegeven. Verschillende uitleggers stellen dat er geen goede reden te verzinnen is waarom Matteüs een volledig onbekende Rachab zou vermelden in het geslachtsregister.
Ook hier is wel iets bij op te merken. In Mat. 1:11 wordt gesproken over Jechonja en zijn broers. En die broers komen we niet in het Oude Testament tegen. En de namen die genoemd worden uit de periode na de ballingschap zijn bijna allemaal onbekend.
8. Een open vraag?
Als we alle gegevens overzien dat is het toch wel onwaarschijnlijk dat met de Rachab uit het geslachtsregister van Matteüs Rachab de hoer uit Jericho wordt bedoeld.
In het artikel over Tamar en Ruth op deze website wordt uitgelegd dat Matteüs een zeer bijzondere reden had om de onbekende Rachab te vermelden.
Bas Krins