Inleiding
Lukas begint zijn Evangelie met de geboorte van Johannes. De geschiedenis is bekend. Zacharias ontmoet in de tempel de engel Gabriël, die hem verkondigt dat hij een zoon zal krijgen. Deze mededeling begint met de opmerking: ‘Uw gebed is verhoord’. Maar, welk gebed wordt hier bedoeld? We zijn geneigd om te denken aan het gebed om een kind, maar dat blijkt bij nader inzien minder vanzelfsprekend te zijn dan het lijkt. Een paar overwegingen op een rij:
1. Het valt op dat de aankondiging in de tempel plaatsvindt. Als het zou gaan om de aankondiging van een kind, dan zou het ook op een andere plek kunnen zijn.
2. Zacharias blijkt in het geheel niet meer te rekenen op een kind.
3. We lezen dat het de engel Gabriël is die de aankondiging doet. Deze engel komen we tegen in het apocalyptische deel van Daniël, en het is ook deze engel die later Maria op de hoogte brengt van de komst van Jezus. Dat wijst op een bijzonder doel van deze aankondiging.
4. Als we de tekst in detail lezen dan valt op dat met nadruk vermeldt wordt dat Zacharias naast het reukofferaltaar staat, op het moment dat hij officieel in functie is. En dat de engel spreekt over ‘gebed’, dus enkelvoud.
Dit is aanleiding om deze tekst in meer detail te gaan lezen.
Het gebed in de tempel
Er is behoorlijk wat informatie beschikbaar over de dagindeling van de priesters in de tempel. Belangrijke bronnen zijn de Misjna Tamid en de Talmoed Berachot. Twee maal per dag, ’s ochtends en ’s avonds, wordt een lam geslacht. In de tempel is een ruimte met lammeren. Hieruit wordt een lam geselecteerd en in een andere ruimte in de tempel geslacht. Dan worden verschillende delen, zoals beschreven in de Thora, met het spijsoffer en plengoffer naar het altaar gebracht. Na het offer bidden de priesters, waarna een priester door het lot wordt geselecteerd om het reukoffer te brengen in het Heilige van de tempel. De liturgie wordt afgesloten met de Aäronitische zegenbede die uitgesproken wordt over de aanwezigen uit het volk.
Het gebed was vrijwel gelijk voor het ochtendoffer en het avondoffer. Het omvatte de volgende elementen:
- Tien Geboden
- Sjema. Die bestaat tegenwoordig uit drie delen, namelijk Deut. 6:4-9, Deut. 11:13-21, en Numeri 15:37-41. Het is niet geheel duidelijk of in de tempelperiode het tweede en derde deel er ook al bij hoorden.
- Emet veYatziv (ochtendoffer). Het is een erkenning van Gods koningschap en God als de Ene en Enige, en dankbaarheid jegens God voor de uittocht uit Egypte, het doden van de eerstgeborenen, het splijten van de zee en de verlossing van Israël uit ballingschap. Emet veYatziv begint met zestien ogenschijnlijk vergelijkbare bevestigingen van de vaste waarheid van God, de Thora en de geboden.
- Emet v'Emunah (avondoffer). In tegenstelling tot Emet veYatziv, die spreekt over de verlossingen uit het verleden van de Joodse voorouders, handelt Emet v'Emunah over de toekomstige verlossing van het Joodse volk. Emet v'Emunah beschrijft de uitverkiezing van het Joodse volk. Het gebed beschrijft het Joodse volk als uniek en onderscheidend, en met een missie in dienst van God.
- Avodah: “Wees Heer onze God Uw volk Israël goedgunstig. En aanvaard de vuuroffers van Israël. En moge U gunst vinden in het dagelijkse offer, de offerdienst van Israël, Uw Volk. Gezegend bent u, Heer, die we met ontzag zullen dienen”.
- Priesterlijke zegen (Num. 6:24-26)
Het reukoffer
Als het reukoffer wordt opgedragen in de tempel, dan worden als het ware de gebeden naar God omhoog gestuurd. Daarnaast veroorzaakt het branden van de wierook een wolk, die als een soort bescherming tussen de priester en God in staat.
Het is opmerkelijk dat Gabriël naar Zacharias gaat als hij nog bij het reukofferaltaar staat. Het laat zien dat de boodschap van deze engel een antwoord is op het offer, gebed en reukoffer. Door middel van het reukoffer wordt het gebed dat uitgesproken is door de priester als het ware opgedragen aan God. Denk hierbij bijvoorbeeld aan Psalm 141:2 “Laat mijn gebed voor u zijn als reukwerk, mijn geheven handen als een avondoffer”. Dat gebed omvat een uitgebreide dankzegging voor de uitverkiezing van Israël, maar ook een bede om Gods gunst. Zonder Gods genade zou het niet mogelijk zijn dat God naar Zijn volk zou omzien, en de noodzaak van het offer twee keer per dag was daar een teken van. Dit dagelijks offer was daarmee ook een bede om de komst van de Messias, waarnaar deze offers uitzagen.
De reactie van Zacharias
De eerste reactie van Zacharias is ongeloof. Dat maakt duidelijk dat hij inderdaad in het geheel geen rekening hield met de mogelijkheid dat hij nog een kind zou krijgen. Als Johannes geboren wordt dan zingt Zacharias een loflied. Opvallend is dat daarin Johannes een kleine rol speelt. Het hoofdthema van dit loflied is de aanstaande geboorte van de Messias. En het feit dat Elizabeth en hij op hoge ouderdom nog een kind krijgen, speelt geen enkele rol.
Conclusie
Als de engel tegen Zacharias zegt dat zijn gebed wordt verhoord, dan zijn we geneigd om hierbij te denken aan het gebed om een kind. De context van de geschiedenis laat echter zien dat het veel meer voor de hand ligt om te veronderstellen dat het gaat om het gebed om de komst van de Messias, waar de dagelijkse offers naar vooruitwezen.
Bas Krins – november 2023