We lezen in het Evangelie naar Matteüs het volgende over de geschenken van de wijzen (magiërs) aan Jezus: “Ze gingen het huis binnen en vonden het kind met Maria, zijn moeder. Ze wierpen zich neer om het eer te bewijzen. Daarna openden ze hun kistjes met kostbaarheden en boden het kind geschenken aan: goud en wierook en mirre” (Mt. 2:11). Velen hebben zich afgevraagd waarom het geschenk juist uit deze drie kostbaarheden bestond. Is dit nu een geschikt kraamgeschenk? Vaak wordt gedacht dat het gewoon ging om geschenken van grote waarde. En alle drie geschenken waren zonder twijfel duur. Maar het blijft lastig om te begrijpen waarom de wijzen niet gewoon alleen goud gaven. Of is de betekenis van de drie geschenken symbolisch? We zullen zien dat het antwoord mogelijk veel eenvoudiger is dan het misschien in eerste instantie lijkt.
Goud was altijd al een zeer kostbaar materiaal. We denken daarbij al snel aan Salomo, die enorme hoeveelheden vanuit Ofir in Arabië naar Israël haalde. En wat dat betreft is er ook weinig discussie over het antwoord op de vraag waarom de wijzen goud meenamen. Het was feitelijk een vorstelijk geldbedrag dat ze gaven. Meer discussie levert de andere twee geschenken op: wierook en mirre.
Olibanum (wierook) wordt gewonnen uit een Boswelia boom. Een boom van minstens 8 tot 10 jaar oud wordt ingesneden. Op de plaats waar de schors is verwijderd vormt zich de hars als kleine druppels, die vervolgens verharden tot kristallen. Deze kristallen worden van de boom geschraapt en verzameld. In de oudheid werd dit materiaal geproduceerd in Zuid-Arabië, en dat zorgde daar voor een grote welvaart. Ook werd het geproduceerd in Noord-Afrika.
Mirre is een vergelijkbaar product als wierook. Het wordt gewonnen uit de Commiphora. Het materiaal is wasachtig als het uit de boom vloeit en wordt vervolgens hard. De productie vond plaats in het gebied dat Jemen, Somalië, Eritrea en oost Ethiopië omvat.
Wierook werd als geurstof gebruikt in de offerdienst (Ex. 30:34, Lev. 2:1-16; 6:15; 24:7; 1 Kron. 9:29; Neh. 13:5,9; Jes. 43:23; 66:3; Jer. 6:20; 17:26; 41:5). De geur is zoetig. Het werd soms gebruikt samen met mirre als parfum (Hoogl. 3:6; 4:6,14). Wierook was erg duur en een geliefd handelsproduct (Jes. 60:6; Openb. 18:13).
Ook mirre werd als kostbaar product verhandeld (Gen. 37:25; Ex. 30:23). Mirre werd gebruikt in het heiligdom (Ex. 30:23). De geur is bitter. Daarnaast werd mirre gebruikt als parfum (Est. 2:12; Ps. 45:9; Spr. 7:17; Hoogl. 1:13; 5:1,5,13 Jes. 3:20,). Wijn met mirre was een verdovingsmiddel (Marc. 15:23). Ook werd het gebruikt bij het balsemen van lijken (Joh. 19:39). De Egyptenaren gebruikten het om mummies te balsemen.
Maar waren de wijzen uit het oosten wel helemaal wijs toen ze niet alleen goud maar ook wierook en mirre meenamen?
Verschillende theologen hebben hierin een symbolische betekenis gezien. Goud is dan het symbool van Christus en Zijn heerlijkheid. In het Heilige der Heilige was alles van goud en in de Openbaring aan Johannes wordt de hemel ook beschreven als een gouden stad. Wierook staat voor het feit dat Christus’ leven één groot offer is voor God. Mirre is dan beeld voor het lijden en een verwijzing naar Zijn begrafenis. Deze uitleg komen we al tegen bij Origenes (‘Contra Celsum’, geschreven in 248): “goud, als voor een koning; mirre, als voor iemand die sterfelijk is; en wierook, als voor een God”. Het is echter een gezochte verklaring die ook bij Calvijn bekend was. Hij verwierp deze uitleg. Volgens hem brachten de wijzen gewoon het beste mee dat ze in huis hadden.
Als de betekenis symbolisch is, hoe zijn de wijzen dan op het idee gekomen deze geschenken mee te nemen? Weliswaar gingen ze op pad vanwege de geboorte van een koning, ze konden onmogelijk vermoeden dat dit kind een Zoon van God is en zou lijden en sterven voor onze zonden. Het is alleszins mogelijk dat God de wijzen ertoe heeft aangezet om goud, wierook en mirre mee te nemen. Maar uit de tekst van Matteüs blijkt dit niet, en er is mogelijkerwijs een veel eenvoudiger verklaring.
In de oudheid werden zowel wierook als mirre gebruikt als parfum, als geurstof maar ook als medicijn. Inname geschiede door erop te kauwen als gom. Mirre geeft bij inname een pijnreductie die zelfs meer is dan morfine, en een koorts-onderdrukkend effect vergelijkbaar met aspirine. Verder bevordert het de bloedstolling en reduceert mirre het bloedverlies na een bevalling. De werking van wierook is eveneens antiseptisch en koortswerend. Tegenwoordig weten we dat het ook een psychische werking heeft die vergelijkbaar is met valium en Prozac, maar het is niet duidelijk of dit ook al in de oudheid bekend was. Wierook werd in de oudheid in combinatie met mirre gebruikt voor veel kwalen, onder andere na een bevalling. Men was van mening dat de combinatie met mirre de werking versterkte.
Het is dus goed mogelijk dat de wijzen niet alleen een zeer kostbaar geschenk meenamen, maar ook een zeer gepast geschenk. Naast goud dure medicijnen voor Maria. Ongetwijfeld te duur voor de gewone mensen. Het valt op in de beschrijving van Matteüs dat in deze perikoop het kind en Maria worden genoemd, en Jozef niet. Die zal er overigens ongetwijfeld ook bij geweest zijn. Dit kan een aanwijzing zijn dat de geschenken inderdaad voor Jezus en Maria bedoeld waren. Kortom, het is alleszins mogelijk dat de wijzen niet alleen een geschenk voor het kind meenamen, maar ook het beste dat ze vanuit hun cultuur te bieden hadden voor de moeder.
Bas Krins - december 2016