Dubbelportret: Jozef en Juda

Inleiding

De manier waarop de geschiedenis van Jozef in Genesis wordt weergegeven is opmerkelijk. In het midden staat namelijk de geschiedenis over Juda en Tamar. Deze geschiedenis lijkt volledig misplaatst te zijn zo in het midden van het tekstblok over Jozef. Niets is echter minder waar. In dit artikel wil ik dat toelichten.

Opbouw van de geschiedenis van Jozef

Jozef is de elfde nakomeling van Jakob. Nadat Jozef geboren is, wil Jakob teruggaan naar zijn eigen land.
Vervolgens lezen we over de ontmoeting met Ezau. Jakob gaat zich vestigen bij de stad Sichem, waar hij een stuk land koopt van Sichem en zijn broers. Dan volgt er een opmerkelijke geschiedenis. Dina, de dochter van Lea, wordt verkracht door Sichem. Simeon en Levi doden vervolgens alle mannen uit de stad Sichem, waaronder Sichem en zijn vader Hemor. Vervolgens wordt aandacht gevraagd voor de nakomelingen van Ezau, de bewoners van de streek waarin Ezau gaat wonen en de koningen van dat gebied. We zien dus een blokje dat begint en eindigt met Ezau, en waarin de geschiedenis van Dina centraal staat.
Dan wordt de draad van de geschiedenis van Jozef weer opgepakt. Jakob heeft Jozef meer lief dan zijn andere zonen en geeft hem een veelkleurig gewaad. In een tweetal dromen ziet Jozef hoe zijn ouders en broers voor hem buigen. Uiteindelijk wordt Jozef door zijn broers verkocht aan Ismaëlieten die met specerijen, balsem en mirre op weg zijn naar Egypte. Zij verkopen hem voor 20 zilverstukken.
Daarna volgt de geschiedenis van Juda en Tamar. Ogenschijnlijk een zinloze onderbreking van de geschiedenis van Jozef.
Opvallend is dat het vervolg van de geschiedenis een parallel heeft met het eerste deel. Het tweede deel, na de geschiedenis van Juda en Tamar, loopt synchroon met het eerste deel, voorafgaand aan de geschiedenis van Juda en Tamar.
Jozef komt bij Potifar, en de vrouw van Potifar wil Jozef verleiden. Jozef vlucht, en laat zijn kleed bij deze vrouw achter. Jozef weet de dromen van de schenker en de bakker uit te leggen, en later de dromen van de farao. Dit leidt ertoe dat hij onderkoning van Egypte wordt, en de broers van Jozef voor hem buigen als ze vanwege een hongersnood naar Egypte gaan om voedsel te halen. Tot twee maal toe trekken de broers naar Egypte. Omdat Jozef de eerste keer het geld voor het voedsel had laten terugleggen in de zakken met voedsel, nemen de broers de tweede keer balsem, honing, specerijen, pistachenoten en amandelen mee. En het dubbele bedrag aan geld. Uiteindelijk trekt Jakob met zijn familie naar Egypte.
De geschiedenis eindigt met de dood van Jakob en de dood van Jozef.

Schematische opbouw

Hieronder zien we de parallelle opbouw:

Geboorte Jozef

a. Sichem verkracht Dina

b. Jozef krijgt veelkleurig gewaad

c. Dromen van Jozef

d. Uitleg: broers en ouders zullen buigen

e. Jozef gaat met karavaan met specerijen naar Egypte

f. Broers krijgen hiervoor geld

Juda en Tamar

a. Vrouw van Potifar wil Jozef verleiden

b. Jozef laat kleed achter

c. Jozef legt dromen uit

d. Broers van Jozef buigen voor hem

e. Jakob geeft specerijen mee met de broers bij de tweede reis naar Egypte

f. En een dubbele hoeveelheid geld

Jozef sterft

Deze opbouw suggereert dat de geschiedenis van Juda en Tamar niet zonder reden in het midden van de geschiedenis van Jozef staat.

Andere verbindingen tussen de twee geschiedenissen

Er zijn ook andere aanduidingen dat de twee geschiedenissen met een reden met elkaar verbonden zijn:

1. De geschiedenis van Juda en Tamar begint met de opmerking: ‘Het gebeurde in die tijd …’.

2. Juda belooft een geitenbokje aan Tamar. De broers van Jozef slachtten een geitenbokje om het kleed van Jozef te bevlekken.

3. De broers zeggen tegen Jakob: ‘Kijk toch eens of dit het gewaad van uw zoon is of niet’. Tamar gebruikt precies dezelfde uitdrukking als ze zegt tegen Juda: ‘Kijk toch eens van wie deze zegelring, deze snoeren en deze staf zijn’. Twee maal dezelfde uitdrukking om een persoon te identificeren.

Als we meer in detail Juda en Jozef naast elkaar zetten, dan vallen de overeenkomsten op:

1. Juda heeft een ongelukkige relatie met de dochter van Sua. Jozef heeft een ongelukkige relatie met de vrouw van Potifar.

2. Juda krijgt een relatie met Tamar, Jozef met Osnat.

3. Juda krijgt twee zoons, namelijk Peres en Zerach. Jozef krijgt twee zoons, namelijk Manasse en Efraïm.

4. De jongste zoon van Juda, Peres, krijgt het eerstgeboorterecht. En als Jakob de zonen van Jozef zegent plaatst hij Efraïm voor Manasse.

Jozef en Juda

Er is een goede reden om Juda en Jozef met elkaar te vergelijken. De twee belangrijkste vrouwen van Jakob waren Rachel en Lea. En de belangrijkste zoon van Rachel was Jozef, terwijl de belangrijkste zoon van Lea Juda was. Dat laatste heeft enige toelichting nodig. Kort nadat Rachel sterft wordt een opsomming gegeven van de zonen van Lea. Ruben, Simeon, Levi, Juda, Issaschar en Zebulon. We lezen ook dat Ruben met Bilha, de bijvrouw van zijn vader, sliep. Daarmee verloor hij zijn eerstgeboorterecht. Simeon en Levi verliezen dat recht vanwege het feit dat ze de bewoners van Sichem uitgemoord hadden na de verkrachting van Dina. Dus krijgt Juda het eerstgeboorterecht.
Het is opvallend om te zien dat in de hele geschiedenis van Jozef slechts twee uitdrukkingen voorkomen om de zonen van Jakob als broers aan te duiden, namelijk ‘de broers van Jozef’ en ‘Juda en zijn broers’. Nergens wordt bijvoorbeeld gesproken over ‘Ruben en zijn broers’. Als Jakob zijn zonen zegent, dan zijn de zegeningen voor Jozef en Juda aanzienlijk uitgebreider dan die voor zijn andere zoons.
Het feit dat de stammen van Jozef en Juda een belangrijkere rol spelen dan de andere stammen zien we ook in het vervolg van de geschiedenis van Israël. De enige twee verspieders die vertrouwen op God zijn Jozua van de stam Efraïm en Kaleb van de stam Juda.
En in de latere geschiedenis wordt de vooraanstaande rol van Jozef en Juda nog duidelijker. Vanuit Jeruzalem regeerde David en zijn nakomelingen uit de stam van Juda. De meeste koningen van het 10-stammenrijk waren nakomelingen van Jozef, en het noordelijke rijk wordt regelmatig aangeduid als ‘Efraïm’.

Tot slot

In vergelijking met Jozef komt Juda er niet best vanaf. Jozef gedraagt zich zeer gewetensvol tegenover de vrouw van Potifar. Juda krijgt een kind bij zijn eigen schoondochter. Jozef wordt uiteindelijk onderkoning. En één van zijn nakomelingen, Jozua, zal het volk het beloofde land binnenleiden. Maar het opmerkelijke is dat nu net één van de kinderen van Juda, Peres, de voorvader van de beloofde Messias is. En dat is precies de reden dat deze geschiedenis van Juda in het midden van de geschiedenis van Jozef is geplaatst. Jozef zal het volk redden van de honger, maar uit Juda zal de Messias geboren worden tot redding van allen die in Hem geloven.

Bas Krins – november 2021