De vrouw bij de bron in een vreemd land.

Over de betekenis van Jezus’ ontmoeting van de Samaritaanse vrouw in relatie tot oudtestamentische verlovingsgeschiedenissen.

Inleiding

Er zijn drie geschiedenissen in het Oude Testament waarin een ontmoeting tussen een man en een vrouw bij een waterput in een vreemd land tot een verloving leidt. De eerste keer is de geschiedenis waarin Abraham zijn knecht op pad stuurt naar Haran om een vrouw voor zijn zoon Isaak te vinden. Deze knecht ontmoet Rebekka. Als Rebekka thuis over deze ontmoeting vertelt, wordt de knecht uitgenodigd voor een maaltijd, en nog voordat er gegeten wordt legt de knecht de bedoeling van zijn missie uit en besluit Rebekka mee te gaan om de vrouw van Izaak te worden. De tweede keer dat iets vergelijkbaars gebeurt, is als Jakob op de vlucht gaat voor zijn broer Ezau en in hetzelfde gebied bij een put Rachel ontmoet. Hij gaat werken voor haar vader Laban, de broer van zijn moeder Rebekka, en krijgt eerst Lea en dan haar zus Rachel tot vrouw. En tot slot kennen we de geschiedenis van Mozes die op de vlucht gaat voor Farao omdat ontdekt was dat hij een Egyptenaar had gedood. In Midjan ontmoet hij zeven zussen, dochters van Jetro. Hij gaat werken voor Jetro en trouwt met één van zijn dochters, Sippora.
Het opvallende is dat de geschiedenis van Jezus die een Samaritaanse vrouw ontmoet ook in deze reeks past. We gaan daar nader op in en vragen ons vervolgens af wat dit betekent.

Jezus ontmoet de Samaritaanse vrouw

De geschiedenis van de ontmoeting van Jezus met een Samaritaanse vrouw vertoont grote gelijkenis met de drie oudtestamentische geschiedenissen.
Aan de Farizeeën werd verteld dat Hij meer discipelen maakte en meer doopte dan Johannes, en daarom besluit Jezus om Judea te verlaten. Ongetwijfeld omdat Hij anders in grote problemen zou kunnen komen. Jakob is op de vlucht voor Ezau als hij naar Haran gaat, Mozes vlucht voor de Farao omdat ontdekt is dat hij een Egyptenaar heeft gedood, en Jezus is feitelijk dus ook op de vlucht.
Vervolgens lezen we dat Jezus door Samaria moest gaan. De knecht van Abraham en Jakob ontmoeten een vrouw in Haran, Mozes in Midjan, en Jezus in Samaria. Johannes laat duidelijk blijken dat Samaria een soort buitenland was voor de Joden, een min-of-meer vreemd land.
Na het gesprek over het levende water gaat de Samaritaanse vrouw de stad Sichem in, vertelt daar over haar ontmoeting waarna de bewoners aan Jezus vragen om bij hen te blijven. De overeenkomst is opvallend met de drie oudtestamentische geschiedenissen. Zowel Rebekka als Rachel als de dochters van Jetro gaan na de ontmoeting naar huis en vertellen daar over hun ontmoeting. De knecht van Abraham wordt vervolgens door Laban naar huis gehaald, en ook Isaak wordt door Laban naar huis gehaald. Jetro draagt zijn dochters eveneens op om Mozes te gaan halen.
In alle gevallen is er sprake van water. Bij de geschiedenis van Jezus is dit echter alleen in de geestelijke zin van het woord. Na afloop is er in alle gevallen eveneens sprake van voedsel, maar opnieuw is dat bij de geschiedenis van Jezus uitsluitend geestelijk voedsel. Wanneer namelijk de discipelen terugkomen vanuit Sichem waar ze inkopen hebben gedaan, spreekt Jezus over het feit dat Zijn voedsel is het doen van de wil van Degene Die Hem gezonden heeft.
De overeenkomsten tussen de vier geschiedenissen zijn duidelijk. In een tabel aan het einde van dit artikel worden de vier geschiedenissen met elkaar vergeleken.

Geschiedenis op herhaling

Wat mij betreft is er geen twijfel over het feit dat de vier geschiedenissen waarover gesproken wordt in dit artikel op waarheid berusten. Toch zijn ze zodanig opgeschreven dat de lezer onbewust de neiging heeft ze naast elkaar te zetten en te vergelijken. Volgens de traditionele Joodse uitleg is dat ook precies de bedoeling. De verschillen tussen de geschiedenissen laten zien waar de schrijver de nadruk op wil leggen. Door te letten op de verschillen tussen de drie oudtestamentische geschiedenissen wordt duidelijk waar de schrijver bijzondere aandacht voor wil vragen. We zullen dat voor de drie oudtestamentische geschiedenissen nu niet verder uitwerken, maar wel nagaan wat dan de betekenis is van de geschiedenis van de Samaritaanse vrouw.

De kern van de geschiedenis van de Samaritaanse vrouw

Kort voor de geschiedenis van de Samaritaanse vrouw lezen we in het Evangelie naar Johannes dat er een discussie ontstaat over het feit dat Jezus meer mensen doopte dan Johannes. Johannes wijst dan Jezus aan als bruidegom en zichzelf als de vriend van de bruidegom. Het roept gelijk de vraag op wie dan de bruid is. Dan lezen we opnieuw dat Jezus meer mensen doopte dan Johannes, en dat Hij vervolgens besluit om naar Galilea te gaan, door Samaria heen. Hier wordt al duidelijk dat de geschiedenis van de Samaritaanse vrouw het antwoord vormt op de vraag wie de bruid van Jezus is.
Dan lezen we een geschiedenis die sterk doet denken aan de oudtestamentische geschiedenissen: Jezus vlucht voor de Farizeeën, komt in een vreemd land en ontmoet een ongetrouwde vrouw en raakt met haar in gesprek. Het is onvermijdelijk dat dan de associatie ontstaat met de andere vergelijkbare geschiedenissen. Die associatie wordt nog versterkt door het vervolg: de vrouw gaat terug naar de stad, vertelt haar stadgenoten over haar ontmoeting met Jezus en vervolgens nodigen die Jezus uit om bij hen te blijven.
De geschiedenis van de Samaritaanse vrouw wordt vaak gelezen als de geschiedenis van een vrouw die veel zonden heeft begaan en die vergeving gevonden heeft dankzij de Messias. Dat is echter niet datgene wat de tekst zelf aangeeft. De vrouw zou midden op de dag naar de waterput zijn gegaan om de confrontatie met haar stadsgenoten te vermijden, zo stellen veel uitleggers. Het is een ongebruikelijk tijdstip en de kans dat ze anderen aantreft is klein. Het is maar de vraag of dit klopt. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat het ongebruikelijk was om midden op de dag water te gaan halen. En als de reputatie van de vrouw echt zo slecht was is moeilijk te begrijpen waarom de bewoners van Sichem het getuigenis van de vrouw over Jezus aanvaarden. Een ander argument is dat de vrouw al vijfmaal getrouwd is geweest. Dat klopt, maar het is maar de vraag of het haar te verwijten valt. Voor een vrouw was het vrijwel onmogelijk om te scheiden. De kans is dus groot dat haar echtgenotes ofwel overleden zijn, of haar verlaten hebben. Hoewel we vrijwel niets weten over de achtergronden van deze vrouw, is het denkbaar dat ze onvruchtbaar was. Dat was in de eerste eeuw voldoende reden voor een man om snel van zijn vrouw te scheiden. Tot slot het laatste argument: de vrouw zou ongehuwd samenwonen. Ook dat is niet dat wat er staat. De vrouw heeft onderdak gevonden bij een man, maar dat betekent niet dat ze daarmee een relatie heeft. Een vrouw kom in die tijd geen zelfstandige huishouding voeren. Als ze alleen kwam te staan omdat haar man overleden is of haar verlaten heeft, dan moest ze onderdak zien te krijgen bij haar ouders, broer, oom of iemand anders. Kortom, het thema van deze geschiedenis is niet zonde en vergeving.
De geschiedenis van de Samaritaanse vrouw geeft een antwoord op de vraag wie de bruid van Jezus is. Dat is eenieder die Jezus als Messias erkent. Jezus laat zien dat Hij de vrouw kent in al haar noden, en een relatie met haar wil hebben die veel verder gaat dan een relatie tussen een man en een vrouw. Als ze de bewoners van Sichem vertelt dat ze Iemand ontmoet heeft die alles van haar weet, dan bedoelt ze niet dat Jezus haar op al haar zonden heeft gewezen. Dan bedoelt ze dat Hij weet hoe zwaar haar leven is geweest en dat Hij daarin naast haar wil staan. Dat zijn de bronnen van levend water die ze ervaart. En dat is de kern van deze geschiedenis.

Conclusie

De clou van de geschiedenis van de Samaritaanse vrouw is dat de erkenning van Jezus als Messias betekent dat Hij een relatie met ons wil hebben die verder gaat dan de meest intieme relatie die we in het menselijk leven kennen, namelijk die tussen een bruid en een bruidegom. Als we de Messias aanvaarden dan mogen we weten dat Jezus door de Heilige Geest, die in het Evangelie van Johannes meerdere malen wordt gesymboliseerd met water, in ons leven aanwezig wil zijn en een relatie met ons wil hebben. Zo worden we als gelovigen gerekend tot de bruid van Jezus Christus.

Bas Krins - maart 2018

Overzicht van de vier ontmoetingen met vrouwen bij een waterput