Bas Krins
Bijbelgetrouw christen zijn vandaag.

Tamar en Ruth

Twee vrouwen in het geslachtsregister van Jezus


1. Inleiding

Matteüs begint zijn evangelie met een geslachtsregister van Jezus. Het is duidelijk dat Matteüs hiermee wil laten zien dat Jezus zoals voorzegt door de profeten inderdaad een afstammeling van David is. Maar dat is niet alles. Want waarom begint de lijst met Abraham en niet met David? Waarom verdeelt hij de lijst in drie maal 14 geslachten? En waarom worden er vrouwen genoemd? Alles wijst erop dat de boodschap verder reikt dan een bevestiging van de afstamming van Jezus. Zoals we zullen zien is het een boodschap voor met name de Joden, waaraan dit Evangelie speciaal gericht is.
Door weglating van diverse geslachten verdeelt Matteüs de lijst in precies drie maal 14 geslachten. Door vergelijking met andere gegevens uit het Oude Testament weten we dat Matteüs verschillende geslachten heeft overgeslagen. Iets wat niet ongebruikelijk was, overigens; we zien dit ook in andere geslachtsregisters in het Oude Testament. De indeling in drie maal 14 geslachten speelt ongetwijfeld in op de Joodse voorliefde voor systematisering. Drie perioden van 14 geslachten, oftewel 6 perioden van 7 geslachten. Zodat Jezus aan het begin van de zevende periode staat. Een opgaande lijn van Abraham naar David in 14 geslachten, een neergaande lijn in 14 geslachten van David tot de ballingschap in 14 geslachten en vervolgens weer een opgaande lijn tot de geboorte van Jezus. Met andere woorden, zoals het koningschap van David een hoogtepunt voor Israël was, zo is er nu een nieuw hoogtepunt aangebroken met de komst van Jezus.
Dit artikel bespreekt de eerste 14 geslachten, van Abraham tot David. En dan valt de focus op twee vrouwen die genoemd worden: Tamar en Ruth.

 

2. Hebreeuwse markeerstift

Het eerste deel van het geslachtsregister ziet er als volgt uit:

Mat. 1:1-6 Het geslachtsregister van ​Jezus​ ​Christus, de ​Zoon van ​David, de Zoon van ​Abraham. Abraham​ verwekte Izak, Izak verwekte ​Jakob, ​Jakob​ verwekte Juda en zijn broers; Juda verwekte Perez en Zerah bij Tamar; Perez verwekte Hezron, Hezron verwekte Aram; Aram verwekte Aminadab, Aminadab verwekte Nahesson, Nahesson verwekte Salmon; Salmon verwekte ​Boaz​ bij Rachab, ​Boaz​ verwekte Obed bij ​Ruth, Obed verwekte ​Isaï; Isaï​ verwekte ​David, de koning ​(…)

Het eerste dat opvalt is de regelmaat: A verwekte B, B verwekte C, enz. Maar vervolgens valt op dat er in die regelmaat afwijkingen zitten:

·     Jakob​ verwekte Juda en zijn broers

·     Juda verwekte Perez en Zerah bij Tamar

·     Salmon verwekte ​Boaz​ bij Rachab

·     ​Boaz​ verwekte Obed bij ​Ruth

Deze onregelmatigheden hebben dezelfde functie als de markeerstift die wij gebruiken in teksten: ze willen de aandacht vestigen op bepaalde woorden. In dit geval wordt het nog duidelijker als we de namen onder elkaar zetten en letten op de namen die gemarkeerd zijn. In onderstaand overzicht is de lijst tevens gesplitst in twee maal zeven namen.

Abraham

Aminadab

Izak

Nahesson

Jakob

Salmon

Juda en zijn broers

Boaz bij Rachab

Perez en Zerah bij Tamar

Obed bij Ruth

Hezron

Isaï

Aram

David

 

Het eerste dat opvalt is de mooie symmetrie. Aangezien Matteüs diverse geslachten heeft weggelaten om op 14 geslachten uit te komen, lijkt het erop dat hij dat bewust zodanig gedaan heeft dat deze symmetrische lijst ontstaat.
Het tweede punt is dat Matteüs kennelijk de aandacht van de lezer wil vestigen op twee geschiedenissen: de geschiedenis van Juda en Tamar en de geschiedenis van Boaz en Ruth.
Tussen haakjes: of Rachab nu inderdaad de hoer uit Jericho is, of dat een andere persoon wordt bedoeld is niet van belang! Zie ook het artikel "Was de moeder van Boaz een hoer?" op deze website.

 

3. Tamar

We lezen de geschiedenis van Juda en Tamar in Gen. 30:1-30. In het kort ziet deze geschiedenis er als volgt uit:

·     Juda verlaat zijn familie en gaat wonen bij de Kanaänieten. Daar trouwt hij met de dochter van Sua.

·     Zijn oudste zoon Er overlijdt en diens vrouw, Tamar, wordt weduwe.

·     Deze schoondochter is kinderloos. Zij trouwt opnieuw, volgens de regels van het leviraatshuwelijk, met de broer van Er, Onan, maar ook die sterft zonder dat Tamar een kind krijgt.

·     Tamar zorgt ervoor dat ze niet herkend wordt

·     Ze verleidt haar schoonvader die denkt dat ze een hoer is

·     En ze wordt zwanger van een tweeling. Haar zoon Perez wordt de voorvader van de Messias

Voor de Joden is het altijd duidelijk geweest dat de Messias uit Perez geboren zou worden. Dit leidden ze af uit het feit dat in diverse geslachtsregisters wel de nakomelingen van Perez worden vermeld en niet die van Sela, de broer van Er en Onan, en ook niet de nakomelingen van Zerach, de tweelingbroer van Perez. Zie bijvoorbeeld de volgende tekst:

Gen. 46:8, 12 Dit zijn de namen van de zonen van ​Israël​ die naar Egypte kwamen, Jakob​ en zijn zonen. (…) De zonen van Juda: Er, Onan, Sela, Perez en Zerah. Er en Onan waren echter in het land Kanaän gestorven. De zonen van Perez waren Hezron en Hamul.

We zien dit ook terug in de profetie van Micha:

Micha 2:12-13 Ik zal u, ​Jakob, zeker verzamelen, geheel en al. Ik zal het overblijfsel van Israël zeker bijeenbrengen. Ik zal het samenbrengen als schapen van Bozra, als een kudde midden in zijn weide. Het zal er gonzen van de mensen. De Doorbreker [Hebr.: Perez] trekt vóór hen op. Zij zullen doorbreken, door de ​poort​ trekken en daardoor naar buiten gaan. Hun ​Koning​ gaat vóór hen uit, de HEERE gaat aan de spits.

Deze profetie werd gelezen als een aankondiging van de komst van de Messias als nakomeling van Perez.

 

4. Ruth

De geschiedenis van Ruth is bekend. De geschiedenis begint met Elimelech die samen met zijn vrouw Naomi gaat wonen in Moab en daar overlijdt. Zijn zonen Machlon en Chiljon overlijden eveneens, voordat hun vrouwen Ruth en Orpa kinderen hebben gekregen. Ruth gaat met Naomi terug naar Bethlehem, en daar voorziet ze in haar levensonderhoud door aren te gaan lezen op het veld van Boaz. Deze Boaz blijkt familie van Elimelech te zijn.
Na enige tijd doet Naomi een merkwaardig voorstel aan Ruth. Ze stelt voor dat Ruth zich wast, zich zalft, haar beste kleren aantrekt en dan ongezien in bed kruipt bij Boaz. Het Hebreeuwse taalgebruik is zeer dubbelzinnig:

·     ‘yada’ (‘kennen’, maar wordt ook gebruikt om seksuele relatie aan te geven) wordt tweemaal gebruikt in Ruth 3:3-4

·     ‘shakhav’ (‘liggen’) heeft vaak een seksuele betekenis en wordt zes maal gebruikt in Ruth 3:4, 7-8

·     ‘bo’ (‘komen bij’) wordt drie maal gebruikt (Ruth 3:4,7,14) en heeft vaak een seksuele betekenis (zie Ruth 4:13)

·     ‘gala’ (‘opslaan’) roept een sterke associatie op met het ontbloten van iemands schaamdelen in Lev. 18 en 20

Een meer uitgebreide beschrijving is te vinden in het boek van Yael Ziegler: “Ruth, from alienation to monarchy”.
Het opmerkelijke is dat Boaz zich niet laat verleiden en Ruth eveneens geen misbruik maakt van de situatie. Integendeel, Ruth doet Boaz een voorstel. Ze vraagt aan Boaz haar te trouwen en geeft aan dat hij dan de grond van Elimelech mag kopen.
Kennelijk had Elimelech een stuk grond. Nu Elimelech overleden is, en ook de twee erfgenamen zijn overleden, dreigt er een situatie te ontstaan dat Naomi gedwongen wordt de grond te verkopen en deze grond daardoor buiten de familie zou terechtkomen. De Joodse wetgeving gaf in zulke omstandigheden de mogelijkheid aan een familielid om de grond te kopen. In tegenstelling tot het leviraatshuwelijk (denk aan Tamar) was er bij deze koop van de grond geen enkele verplichting om een achtergebleven weduwe te trouwen. Ruth echter verbindt deze twee zaken wel aan elkaar, en verzekert zich daardoor van een toekomst voor haarzelf. Een ronduit slimme zet.

 

5. Tamar en Ruth

Wat opvalt is de grote gelijkenis tussen de twee geschiedenissen. In onderstaand overzicht wordt dit nog eens bevestigd.

Juda verlaat zijn familie en gaat   wonen bij de Kanaänieten

Elimelech verlaat zijn familie en   gaat wonen in Moab

vrouw van oudste zoon wordt weduwe

vrouwen van beide zonen worden   weduwe

schoondochter   is kinderloos

schoondochters   zijn kinderloos

zorgt ervoor dat ze niet herkend   wordt

zorgt ervoor dat ze niet herkend   wordt

verleidt   haar schoonvader

wast en zalft zich en doet beste   kleren aan

 

En dan valt het grote verschil op. Juda en Tamar komen er niet al te best af. Juda wil gebruik maken van een hoer, en Tamar gebruikt een list om zwanger te worden. Het contrast met Ruth is groot. Zij reageert zeer verstandig om ervoor te zorgen dat haar toekomst verzekerd is.

 

6. Ruth in het geslachtsregister

Als de bevolking van Bethlehem hoort dat Boaz en Ruth gaan trouwen dan reageren ze als volgt:

Ruth 4:11-12 En heel het volk dat in de ​poort​ was en de ​oudsten​ zeiden: Wij zijn getuigen. Moge de HEERE deze vrouw, die in uw ​huis​ komt, maken als ​Rachel​ en Lea, die beiden het ​huis​ van Israël gebouwd hebben. Doe krachtige daden in Efratha en maak uw naam beroemd in Bethlehem. En moge uw ​huis​ worden als het ​huis​ van Perez, die Tamar aan ​Juda​ baarde, door het nageslacht dat de HEERE u uit deze jonge vrouw geven zal.

Opvallend is de verwijzing naar Perez. Door deze verwijzing wordt nadrukkelijk de wens uitgesproken dat de Messias uit Ruth geboren zal worden. Dit zien we ook terug in het slot van Ruth, waar Perez aan het begin van de lijst staat:

Ruth 4:18-22 Dit nu zijn de afstammelingen van Perez: Perez verwekte Hezron, Hezron verwekte Ram, Ram verwekte Amminadab, Amminadab verwekte Nahesson, Nahesson verwekte Salma, Salmon verwekte Boaz, ​Boaz​ verwekte Obed, Obed verwekte ​Isaï, en ​Isaï​ verwekte David.

Het is duidelijk dat Matteüs deze lijst integraal heeft overgenomen.
Ook valt op dat door de vermelding van Perez de geschiedenis van Ruth en Boaz verwijst naar de geschiedenis van Juda en Tamar. De twee geschiedenissen die Matteüs naast elkaar zet verwijzen dus naar elkaar.

 

7. De boodschap van Tamar en Ruth

Matteüs schrijft zijn evangelie in het bijzonder voor Joden. Hij wil hen ervan overtuigen dat Jezus de beloofde Messias is. Eén van de punten die hij wil duidelijk maken is dat Jezus ook gekomen is voor heidenen. En dat maakt hij al in het geslachtsregister duidelijk. Juda, nota bene één van de zonen van Jakob, komt er niet al te best af: hij trouwt met een Kanaänitische vrouw en laat zich verleiden door zijn eigen schoondochter. Ruth, de Moabitische vrouw, sluit zich aan bij Gods volk en maakt in een vergelijkbare situatie wel de goede keuze.
Om deze boodschap te brengen maakt Matteüs gebruik van een zeer mooie compositie van het geslachtsregister. Een overzicht van 3 maal 14 geslachten. De eerste reeks van 14 geslachten blijkt uiteen te vallen in twee groepen van 7 geslachten. En door onregelmatigheden in de opsomming wordt de aandacht gevestigd op twee geschiedenissen, namelijk die van Juda en Tamar en die van Ruth en Boaz. Twee geschiedenissen uit het Oude Testament die naar elkaar verwijzen, en die door Matteüs naast elkaar worden gezet om een boodschap over te brengen. De boodschap dat het altijd al de bedoeling is geweest dat ook heidenen zich zouden aansluiten bij Gods volk.

 

Bas Krins – november 2019